Εκκλησιαστικά

Γιορτές- Αγίου Αμβροσίου, Χριστούγεννα, Λαμπρή-Δευτέρα της Λαμπρής λιτανεία.

Οι Αγιαμβροσίτες γιόρταζαν όλες τις θρησκευτικές γιορτές με το απαιτούμενο σεβασμό. Στις μεγάλες γιορτές οι κάτοικοι και προπάντων οι εορτάζοντες πήγαιναν στην εκκλησία με τα κόλλυβα και τους πέντε άρτους που ετοίμαζαν στο σπίτι τους. Μετά την εκκλησία επέστρεφαν σπίτι τους και ετοίμαζαν το φαγητό για τους δικούς τους. Η γιορτή του Αγίου Αμβροσίου στις 7 Δεκεμβρίου ήταν παγκοινοτική γιορτή και σχολική αργία. Όλος ο κόσμος πήγαινε στην εκκλησία τόσο το προηγούμενο βράδυ κατά τον εσπερινό όσο και την ημέρα της γιορτής. Μετά την εκκλησία ό κόσμος παρέμεινε στο χωριό τηρώντας την αργία. Μόνο όσοι είχαν να φροντίσουν τα ζώα τους πήγαιναν στα χωράφια.

Τα Χριστούγεννα και  προπάντων η Λαμπρή απαιτούσαν ιδιαίτερη προετοιμασία. Από νωρίς οι οικοκυρές καθάριζαν από γωνιάς τα σπίτια και τα ασπρόγιαζαν. Τα Χριστούγεννα φτιάχνονταν οι κουραπιέδες και τα άλλα ζαχαρωτά από τις γυναίκες του σπιτιού ενώ οι άνδρες κουβαλούσαν στο σπίτι ξύλα και αρωματικά φυτά για το φούρνισμα και το κάπνισμα του χοίρου που μεγάλωνε το κάθε σπίτι. Μετά την εκκλησία η ζεστή κοτόσουπα για την οικογένεια και ακολούθως ο καθένας στη δουλειά του για την διαδικασία του χοίρου. Ήσαν πράγματι μοναδικές οι μυρωδιές και οι γεύσεις των χοιρινών παστών και των λουκάνικων του Αγίου Αμβροσίου. Τόσο τα Χριστούγεννα όσο και η Πρωτοχρονιά περνούσε με οικογενειακές συγκεντρώσεις και φαγοπότια. Οι ταβέρνες επίσης του χωριού είχαν την τιμητική τους τέτοιες μέρες.

Οι σήκωσες του πενηνταημέρου και η Δευτέρα της Καθαρής εύρισκαν τον Άγιο Αμβρόσιο σε ένα διήμερο ξεφαντώματος. Τη χρονική αυτή περίοδο υπήρχε μια μικρή ύφεση στις γεωργικές ασχολίες και διδόταν η ευκαιρία στον κόσμο να χαλαρώσει κομμάτι. Οικογενειακές συνάξεις και φαγοπότι με τραγούδι σε συγγενικά σπίτια ή τη Δευτέρα της Καθαρής στα χωράφια αν βέβαια το επέτρεπε ο καιρός.

Η Λαμπρή  διαρκούσε τρεις μέρες. Ξημερώματα Κυριακής όλοι στην εκκλησία για τον Καλό Λόγο. Ακολουθούσε η ζεστή σούπα  συνοδευόμενη με τις φλαούνες αυτή τη φορά.  Το μεσημέρι  ετοιμαζόταν το κύριο γεύμα με τον οβελία ή το ψητά στο φούρνο. Μετά το φαγητό όλοι ξανά στην εκκλησία για τη λειτουργία και στη συνέχεια στην αυλή της εκκλησίας για το μοναδικό παιχνίδι της τριζογύρας. Παλαιότερα διεξάγονταν και άλλα παιγνίδια στην αυλή της εκκλησίας όπως άλμα τριπλούν (τριάππηδκια) και άρση βαρών (διτζίμι).

Η Δευτέρα της Λαμπρής άρχιζε με εκκλησιασμό το πρωί. Στις δυο περίπου μετά το μεσημέρι είχαμε τη μεγάλη Λιτανεία στο εκκλησάκι του Αγίου Αμβροσίου στη βόρεια άκρη του χωριού. Στην πορεία αυτή με μπροστάρηδες τους ιερείς και τους ψάλτες  με τα εξαπτέρυγα και την εικόνα του Αγίου Αμβροσίου συμμετείχαν όλοι οι χωριανοί και οι απόδημοι του Αγίου Αμβροσίου. Ήταν πράγματι το αποκορύφωμα των Λαμπριάτικων εκδηλώσεων με την εκκλησία και τα καφενεία να είναι γεμάτα κόσμο και τις κροτίδες να ακούονται παντού. Η τριζογύρα τραβούσε τον κόσμο με τους νέους άλλοι  να κάθονται σ΄άυτή και άλλοι να σπρώχνουν και τις κοπέλες να παρακολουθούν από κοντά. Στα παλιά σπίτια με μεγάλες καμάρες λειτουργούσαν οι σούσες με τη διαφορά ότι ανέβαιναν οι κοπέλες σ΄αυτές  και παρακολουθούσαν οι νέοι.   

Εκκλησίες, παλαιά μοναστήρια, ξωκλήσια

Πολλά τα εκκλησιαστικά μνημεία της περιοχής μας. Στο κέντρο της κοινότητας βρίσκεται η μεγαλοπρεπής εκκλησία χαρισμένη στον Άγιο Αμβρόσιο. Κτίστηκε κατά το  δεύτερο ήμισυ του 19^ου αιώνα πάνω στα θεμέλια παλαιότερου ναού. Η εκκλησία ήταν πετρόκτιστη με ασβεστοπηλό  από καμίνια της περιοχής. Στο καμπαναριό εγκαταστάθηκε μια από τις τρεις πιο γλυκόηχες καμπάνες στην Κύπρο. Ο ήχος της ακουόταν πέραν των δέκα χιλιομέτρων μακριά. Η δεύτερη παρόμοια καμπάνα βρίσκεται στο Μοναστήρι του Κύκκου και η τρίτη σε μεγάλη κοινότητα της επαρχίας Λάρνακας.  Το  καμπαναριό αυτό συμπληρώθηκε κατά τη δεκαετία του 1960 από τον πρωτομάστορα Σάββα Μίλλερ και εγκαταστάθηκε σ΄αυτό νέα καμπάνα μικρότερη από την πρώτη. Η εκκλησία μετατράπηκε σε μουσουλμανικό τζαμί κατά παράβαση όλων των ηθικών κανόνων και του διεθνούς δικαίου.

 Το ξυλόγλυπτο εικονοστάσι  της εκκλησίας  είναι μοναδικό στο είδος του. Οι ξύλινοι δοκοί του είναι κενοί εσωτερικά ενώ τα σκαλίσματα στις όψεις με τα σταφύλια , τις αμπέλους και τα πουλιά αποτελούν χάρμα οφθαλμών. Μετά την εισβολή όλος  ο εσωτερικός διάκοσμος της εκκλησίας συλήθηκε, οι Άγιες εικόνες μάλλον οδηγήθηκαν στα μεγάλα παζάρια και η εκκλησία μετατράπηκε σε μουσουλμανικό τζαμί. Το εικονοστάσι απογυμνωμένο από τις εικόνες παρέμεινε στην εκκλησία και καλύφθηκε με ένα άσπρο ξύλινο διαχωριστικό. Επίσης έκλεισε με πέτρινο κτίσιμο και η νότια είσοδος της εκκλησίας. Τώρα στην προσφυγιά ο κάθε Αγιαμβροσίτης έχει στο σπίτι του μια φωτογραφία της εκκλησίας και μια εικόνα του Αγίου Αμβροσίου. Παρακαλεί τον Άγιο να μεσολαβήσει για συντόμευση του χρόνου της δοκιμασίας  και επιστροφή στον τόπο μας. Στη βόρεια πλευρά της εκκλησίας στηνόταν  κάθε Λαμπρή η τριζογύρα που ήταν το παραδοσιακό Λαμπριάτικο παιχνίδι των Αγιαμβροσιτών. Επίσης εδώ λάμβανε χώρα η πρώτη παγκύπρια γεωργική έκθεση και ο χορός της χρυσομηλιάς.

Ο Άγιος Αμβρόσιος γιόρταζε στις 7 του Δεκέμβρη κάθε χρόνο με την κοινότητα σύσσωμη να συμμετέχει στη γιορτή του πολιούχου Αγίου. Επειδή η γιορτή του Αγίου Αμβροσίου συνέπιπτε με το χειμώνα , κατά την πρώτη του Σεπτέμβρη είχαμε το μικρό πανηγύρι του Αγίου Αμβροσίου όπου διεξαγόταν μικρή εμποροπανήγυρη.

Στην κάτω άκρη του χωριού απέναντι από το σπίτι του Ανδρέα Τάκκα δίπλα ακριβώς από τη φουντάνα της υδατοπρομήθειας βρισκόταν έως το 1974 το μικρό παρεκκλήσι του Αγίου Αμβροσίου. Ενάμιση τετραγωνικό μέτρο η όλη κατασκευή με λιγότερο από δυο μέτρα ύψος. Εδώ υπήρχε εικόνα του Αγίου και καντήλι. Στο χώρο αυτό κατέληγε η μεγάλη λιτανεία που ξεκινούσε κάθε Δευτέρα της Λαμπρής το απόγευμα από τη μεγάλη εκκλησία με τη συμμετοχή όλων των κατοίκων του Αγίου Αμβροσίου και των αποδήμων που κατέκλυζαν το χωριό για να γιορτάσουν το Πάσχα. Αυτή η λιτανεία και η δέηση προς τον Άγιο Αμβρόσιο ήταν το αποκορύφωμα της Λαμπρής στον Άγιο Αμβρόσιο. Δυστυχώς σήμερα το εκκλησάκι έχει εκθεμελιωθεί και καταστραφεί ολοσχερώς.

Η ευρύτερη περιοχή του χωριού ήταν διάσπαρτη από εξωκλήσια και παλιά μοναστήρια. Στα ανατολικά του χωριού βρίσκονται τρεις θαυμάσιες εκκλησίες που ήσαν παλιά βυζαντινά μοναστήρια. Αυτά είναι ο Αντιφωνητής χαρισμένος στον Αρχάγγελο Μιχαήλ που γιόρταζε στις 6 Σεπτεμβρίου και 8 Νοεμβρίου, η Μελανδρύνα χαρισμένη στη κοίμηση της Θεοτόκου γιόρταζε στις 15 Αυγούστου και η Υπάτη χαρισμένη στη γέννηση της Παναγίας γιόρταζε στις 8 του Σεπτέμβρη.

Η εκκλησία του Αντιφωνητή με οκταγωνική αρχιτεκτονική μορφή και τις θαυμάσιες τοιχογραφίες που συλήθηκαν από τους Τούρκους κατακτητές και η Μελανδρύνα που σχεδόν κατάρρευσε μετά την τουρκική κατοχή βρίσκονται μέσα στα διοικητικά όρια της γειτονικής κοινότητας Καλογραίας, ωστόσο εδώ κατέφευγαν οι κάτοικοι των γύρω χωριών για να τελέσουν τη θεία λειτουργία και να αναπέμψουν τις προσευχές τους προς τον Θεό. Η κατάλευκη εκκλησία της Υπάτης με τα κεραμίδια στη στέγη βρίσκεται μέσα στα διοικητικά όρια του Αγίου Αμβροσίου νοτιοανατολικά του χωριού, σε ένα ωραιότατο πευκόφυτο λόφο με αιωνόβιες ελιές στην αυλή της. Η θέα από εκεί είναι θαυμάσια αφού διακρίνεται ολόκληρη η επαρχία Κερύνειας μέχρι και τον Κορμακίτη. Εδώ κατέφευγαν οι Αγιαμβροσίτες για να επικαλεσθούν τη χάρη της. Είναι πολλές οι περιπτώσεις που η Παναγία θαυματούργησε σε παρακλήσεις συγχωριανών που επικαλούνταν τη χάρη της.

Μεταξύ των τριών πιο πάνω εκκλησιών στο βόρειο άκρο του τράχωνα του Αγίου Γεωργίου βρίσκονταν τα ερείπια του παλαιού οικισμού του Αγίου Γεωργίου. Ο οικισμός αυτός καταστράφηκε από τους πειρατές και οι κάτοικοι του διέφυγαν προς τη Μεσαορία φθάνοντας μέχρι τον Άγιο Γεώργιο του Σπαθαρικού όπου κατά την παράδοση αλλά και γραπτές μαρτυρίες έκτισαν το ομώνυμο χωριό. Μετά από τις επιδρομές των πειρατών κάποιοι από αυτούς επέστρεψαν ξανά στην περιοχή και έκτισαν τον Άγιο Αμβρόσιο στη σημερινή του θέση. Στα ερείπια του Αγίου Γεωργίου των Λυμπούρων ή της Μελανδρύνας όπως ονομάζεται υπήρχε πολύ μικρό εκκλησάκι στο χώρο που ήταν κάποτε η εκκλησία και αυτή μικρή. Κάθε Τρίτη της Λαμπρής και ενόσω υπήρχε δεύτερος ιερέας στον Άγιο Αμβρόσιο πήγαιναν εκεί οι κάτοικοι με τα γαϊδούρια τους μέσα από το μονοπάτι του δάσους και τελούσαν τη θεία λειτουργία. Αυτή θύμιζε πολύ τα αναγνώσματα του Παπαδιαμάντη. Μετά την υπαίθρια  λειτουργία απολάμβαναν όλοι μαζί το πρόγευμα μέσα στην ανοιξιάτικη φύση.        

Στα δυτικά του Αγίου Αμβροσίου στο τέταρτο χιλιόμετρο προς την Κερύνεια, έναντι του πλαγιόδρομου προς το γειτονικό χωριό Χάρτζια και ακριβώς δίπλα από την παραλία με τη πεντακάθαρη θάλασσα βρίσκεται η μικρή εκκλησία του Αγίου Δημητριανού. Εδώ τελείτο παλιά λειτουργία κατά την 6^η Νοεμβρίου  οπότε γιόρταζε ο Άγιος Δημητριανός επίσκοπος Χύτρων. Κατά την παράδοση ο Άγιος Δημητριανός μετέτρεψε σε βράχο τον υπερμεγέθη σκαντζόχοιρο που έβγαινε στη στεριά και κατέτρωγε ανθρώπους και ζώα και ερήμωνε τη γη. Από τότε ο Κατσόσιοιρος, όπως ονομάζεται, η βραχονησίδα  Χοτή είναι εκεί στα 600 περίπου μέτρα από την ξηρά έναντι της μικρής εκκλησίας. Στον ίδιο χώρο διεξάγονταν οι εκδηλώσεις για τη γιορτή του κατακλυσμού με θαλάσσια  αγωνίσματα κολύμβησης και ολισθηρό ιστό. Στις εκδηλώσεις λάμβαναν μέρος κάτοικοι από τον Άγιο Αμβρόσιο και τη Χάρτζια.

Πιο δυτικά προς την Κερύνεια στον Τράχωνα του ΆηΓιωρκού πριν την κοιλάδα του αγροτικού οικισμού του Πλατυμάτη 500 περίπου μέτρα νότια του αυτοκινητόδρομου υπήρχε εκκλησία χαρισμένη στον Άγιο Γεώργιο. Ήταν γνωστός ως  Άγιος Γεώργιος του Πλατυμάτη. Μικρή σχετικά αλλά ωραία εκκλησία γιόρταζε κάθε Τρίτη της Λαμπρής. Εδώ ο ιερέας και οι χωριανοί πήγαιναν με τα ζώα τους στολισμένα με τις υφαντές κουβέρτες και τελούσαν τη θεία λειτουργία. Στη συνέχεια προγευμάτιζαν όλοι μαζί και όσοι είχαν χωράφια κοντά άρχιζαν το θέρος με τα δρεπάνια. Οι υπόλοιποι επέστρεφαν στο χωριό.

Στον αγροτικό οικισμό του Ταούτη δεκαπέντε χιλιόμετρα δυτικά του χωριού ευρίσκονταν τα ερείπια μικρής πετρόκτιστης εκκλησίας της Αγίας Αικατερίνης. Κάποτε η εκκλησία αυτή εξυπηρετούσε τις  θρησκευτικές ανάγκες των αγροτών που διέμεναν στον οικισμό. Ένα χιλιόμετρο πιο πέρα στον τράχωνα του Γυρούκη δεξιά του δρόμου προς τον οικισμό του Βούρκαρη σε κτήμα που ανήκει στον Χριστόδουλο Τυρίμου βρίσκονταν τα ερείπια της εκκλησίας της Άγιας όπως ήταν γνωστή. Και αυτή η μικρή εκκλησία καταστράφηκε από καιρό. Τα αθάνατα αυτά προσκυνήματα φέρουν στη μνήμη ολόκληρη την ιστορία του τόπου μας με την εκκλησία στο επίκεντρο της ζωής τους.